Estratexia socialista e poder obreiro – Unha achega ao debate co Movemento Socialista (II) Os comunistas e a toma do poder

Nesta segunda entrega do noso debate cos compañeiros do Movemento Socialista centrarémonos no estudo do carácter de clase do Estado e no que o Movemento Socialista propón como a súa estratexia para chegar ao socialismo.

Os comunistas e a toma do poder

Estado burgués e Estado obreiro

Volvemos á cuestión do Estado para situalo nas nosas tarefas actuais. No mesmo artigo que citamos na nosa entrega anterior, Sobre medios e fins. Reflexións para o momento político, os compañeiros expoñen:

“Desta forma, a nosa maneira de entender o socialismo, como proxecto histórico para a construción dunha sociedade sen clases, vía para a superación do capitalismo e todas as súas formas de explotación e opresión, afástase das lecturas que apostan pola toma do Estado nun salto revolucionario (sexa por vía insurreccional ou electoral), como o hipotético medio para facer efectiva a superación das clases”.

Os escritos de Marx, Engels e Lenin sobre a revolución proletaria e o Estado ensinan que o marxismo xamais propugnou “tomar” o Estado burgués, senón destruílo, como explicamos no artigo anterior. De feito, esa foi a principal conclusión que Marx e Engels sacaron da experiencia da Comuna de París de 1871. Nunha soada carta a Ludwig Kugelman, en abril de 1871, Marx escribe:

«Se te fixas no último capítulo do meu ’18 Brumario’, verás que expoño como próxima tentativa da revolución francesa, non facer pasar dunhas mans a outras a máquina burocrático-militar, como viña facendo ata o de agora, senón rompela, e esta é xustamente a condición previa de toda verdadeira revolución popular no continente. Nisto, precisamente, consiste a tentativa dos nosos heroicos camaradas de París» (énfases no orixinal).

Agora ben, non somos anarquistas que pensan que o comunismo e a abolición das clases pódense alcanzar ao día seguinte da revolución. A razón é que aínda non estarán establecidas as bases materiais nin culturais para asegurar ese estado de cousas. O socialismo (ou comunismo) xustifícase ante a historia porque ofrece á humanidade un nivel de desenvolvemento das forzas produtivas, da produtividade do traballo, de desenvolvemento cultural, moral, tecnolóxico e humano, nunha contorna saudable e harmónica co medio ambiente, moi superior ao que poida existir nos países capitalistas máis desenvolvidos. E ademais, fai superfluas a existencia das clases sociais e do Estado. Pero durante un período, imposible de estimar a priori, será necesaria unha sociedade de transición, do capitalismo ao comunismo, que termine de asentar as bases para o establecemento da devandita sociedade comunista mundial de superabundancia e de plena fraternidade humana. No devandito período de transición será necesario dispoñer aínda dun “semiEstado”: organismos especiais de control, planificación, división de tarefas e previsión, a través dos cales a clase traballadora poderá regular e acelerar esa transición cara á sociedade de superabundancia e a eliminación das raíces materiais das desigualdades; é dicir, será necesario un Estado obreiro baseado nos organismos de poder obreiro establecidos durante a revolución proletaria: soviet, consellos, comités, sexa cal for o nome que adopten. Recomendamos encarecidamente a todo militante comunista a lectura e estudo da obra clásica de Lenin, O Estado e a revolución, que ofrece a análise marxista acabada sobre a teoría marxista do Estado.

A estratexia socialista do MS

Partindo do anterior, chegamos ao meollo da estratexia socialista que propoñen os compañeiros do Movemento Socialista. A posición máis desenvolvida ofrécena senllos artigos dos compañeiros de Horitzó Socialista, en Sobre un nou model d’acumulació de forces articulat dins l’estratègia socialista (Sobre un novo modelo de acumulación de forzas dentro da estratexia socialista), escrito polo compañeiro Lluc Renyé; e Subjecte i estratègia socialista. Una primeira aproximació (Suxeito e estratexia socialista. Unha primeira aproximación), escrito por Sergi Claramunt.

Merece a pena citar cumpridamente a posición dos compañeiros para que non haxa lugar a dúbidas sobre o que expoñen e así podamos comentar o que propoñen en todo o seu contexto.

O compañeiro Lluc Renyè, afirma:

“Por tanto, en tanto que clase antagónica, o crecemento e a acumulación de poder por parte do proletariado será sempre a expensas do poder que ostenta a burguesía. Este poder, que concibimos máis aló da institucionalidad e das formas burguesas da democracia parlamentaria, reside no control consciente de cada vez máis ámbitos da esfera social, como podería ser o control sobre o espazo e a produción, así como na capacidade de establecer como hexemónicos marcos simbólicos amplos que produzan interpretacións compartidas dos fenómenos sociais. O noso modelo de acumulación de forzas debe ter estes obxectivos como primordiais.

«Doutra banda, un modelo erróneo de acumulación de forzas é aquel que se expón como un proceso lineal que progresivamente irá avanzando ata unha explosión espontánea- insurreccional. Este modelo imaxina o proceso revolucionario como un momento determinado de subversión da orde establecida ao que se chega a partir do estalido máis ou menos espontáneo das masas e desata o resultado final do mesmo proceso. Ante esta concepción, nós cremos firmemente que o socialismo e o poder propio constrúense desde ese momento, son a tarefa actual dos comunistas. Esta convicción é a que resulta de pensar a política proletaria desde a actualidade da revolución, sendo conscientes da fase embrionaria na que nos atopamos pero traballando en favor dun proceso ascendente desde hoxe mesmo.

(…)

“Se profundamos nesta concepción do poder socialista, veremos como o seu despregamento toma a forma dun control gradualmente ascendente do territorio e o proceso produtivo que rompa coa orde capitalista establecida. Esta articulación política debe permitir facer chegar as formas establecidas de democracia proletaria en todo o territorio, respondendo as necesidades que ten o proletariado no seu día a día. Debe realizarse mediante o establecemento dun control progresivo da esfera da produción, xa que esta fundamenta o control da burguesía sobre o proletariado. Este control do proletariado da estrutura da sociedade permite precisamente a progresiva construción económica do socialismo, e o establecemento dunhas novas relacións sociais antagónicas ás da explotación e dominación do sistema capitalista, construción que non se dará mediante a creación de illas de socialismo senón en progresiva imposición sobre o dominio do capital”. (As cursivas son nosas).

E o compañeiro Sergi Claramunt, escribe no seu artigo:

“Unha vez que as organizacións creceron suficiente e as ideas comunistas han alcanzado certa hexemonía, pódese dar o seguinte paso, que é a articulación do Partido Comunista de masas. Nesta nova fase, o suxeito revolucionario dispón xa das suficientes forzas como para pasar á ofensiva na guerra de clases. Cada conflito que se inicia da man do Partido ten como horizonte inmediato a destitución do poder burgués, pois o poder socialista ha alcanzado tal grao de crecemento e de complexidade que se ve coas capacidades suficientes como para cuestionar de forma definitiva a orde social vixente. A existencia do partido implica unha serie de orzamentos políticos, sociais, culturais, ideolóxicos, etc. construídos na anterior fase, nun proceso constante de construción de novas organizacións que non estean asentadas en conflitos parciais senón que expresen o antagonismo do suxeito proletario á totalidade capitalista. Dito doutro xeito, o Partido non é unha mera coordinación de frontes, senón unha articulación global do proletariado baixo una mesma estratexia e dirección política determinada”.

Ao faltar un balance materialista do fracaso da URSS para sacar leccións do mesmo, e ao atribuír erroneamente ao marxismo a defensa da toma do Estado burgués, os compañeiros consideran necesario propoñer unha teoría da estratexia socialista propia, completamente nova, que asegure, segundo eles, o éxito da transformación socialista da sociedade no próximo período.

Que é, pois, o que se nos ofrece? Descartada a vía insurreccional para a toma do poder, só queda “acumular forzas”, creando “Espazos socialistas” liberados dentro do sistema capitalista, de maneira “progresiva” (gradual), ata que unha vez alcanzada a “hexemonía” na sociedade, o Partido Comunista de masas lanzaría unha “ofensiva na guerra de clases” para desfacerse do capitalismo e dos seus defensores.

Debemos supoñer que a etapa final de “ofensiva na guerra de clases”, que expón o compañeiro Sergi Claramunt, tamén exclúe a vía insurreccional de masas, pois os compañeiros son moi insistentes en negar esta vía. E como “cada conflito que se inicia da man do Partido ten como horizonte inmediato a destitución do poder burgués”, parecería que isto se lograría de maneira relativamente fácil ante unha acumulación tal de “espazos socialistas” liberados, creados desde a etapa precedente, que faría inútil calquera resistencia do poder burgués.

Parece deducirse da formulación dos compañeiros que as derrotas dos procesos revolucionarios ou insurreccionales precedentes debeuse a que o proletariado foi empuxado ao poder sen ter suficiente conciencia socialista e sen crear previamente, durante un período prolongado antes da revolución, os seus propios “espazos socialistas” “no territorio e a produción” onde exercitar unha práctica e unha conciencia comunista.

O problema con estas formulacións é que dan as costas á realidade, comezando por toda a experiencia histórica da loita de clases.

En primeiro lugar, non é posible arrincar á burguesía o “control da esfera da produción” mentres siga existindo o sistema capitalista. A produción realízase nas fábricas, que agrupan a miles de traballadores baixo un mesmo teito, enfrontados a un mesmo patrón que lles extrae a plusvalía. Esa é xustamente a esencia da existencia do sistema capitalista. Soamente expropiando á burguesía poderemos quitar control da produción. E iso non se pode facer individualmente, fábrica a fábrica, senón que só pódese facer expropiando á clase capitalista no seu conxunto, mediante unha revolución.

A existencia do proletariado e das súas organizacións: sindicatos, partidos, cooperativas, asociacións veciñais, xuvenís, etc. representan o embrión da nova sociedade dentro da vella. Pódese dicir que “o poder socialista” e as condicións de vida comunistas xa están presentes en potencia no seo da clase (traballo en común, espazos e servizos públicos comúns, asembleas, folgas e manifestacións, ocupacións de empresas, solidariedade de clase, relacións persoais desinteresadas de amizade e de afectos entre os “sen propiedade”, etc.). Agora ben, baixo o capitalismo estas expresións da nova sociedade non poden desenvolver todo o seu potencial. Ademais, todo isto que está latente na conciencia da clase e na súa práctica, non é impermeable á presión doutras clases e á ideoloxía dominante, á asfixiante necesidade de vivir e gañarse a vida cada día, cando non á corrupción directa das direccións oficiais do movemento, cuxo exemplo máis claro é a burocratización e adaptación ao sistema das cúpulas dos sindicatos, partidos, cooperativas, etc. Pretender crear espazos autónomos “libres de relacións capitalistas” sen derrubar o sistema no seu conxunto é unha pretensión imposible.

A clase capitalista non é unha entidade abstracta: son persoas de carne e óso que teñen intereses moi poderosos nos beneficios e privilexios que obteñen da explotación obreira e a extracción de plusvalía e que, chegado o caso dispoñen dun aparello de represión: policía, xuíces, exército, leis, que non dubidan en usar se ven os seus intereses ameazados.

Alguén pode pensar que a burguesía quedará de brazos cruzados mentres ve que lle arrebatan “progresivamente” os seus medios de produción, ou se os ve ameazados? Hai un refrán que di: “Podes pelar unha cebola capa a capa, pero non podes cazar un tigre pata a patas”. Efectivamente, no momento que suxeites unha delas, esnaquizarache coas outras tres. Non é mal consello. Os golpes de estado contra Allende en Chile e en España en 1936, son unha mostra elocuente diso. Que a contrarrevolución tivese éxito aquí, non é materia deste artigo e en todo caso non se debeu á falta dunha conciencia socialista ou de combatividade do proletariado; máis ben ao contrario, senón a que no momento da verdade as súas aspiracións de emancipación social foron bloqueadas e frustradas polas súas direccións.

A construción de “Espazos socialistas”

A estratexia socialista que propón o MS ten un paralelo rechamante coas teorías do “horizontalismo” e a “autonomía” que propagaron Toni Negri e John Holloway a fins dos anos 90 do século pasado no seu libro “Imperio e multitude, cambiar o mundo sen tomar o poder”. Eles defendían a táctica semianarquista de “horadar por dentro ao sistema”, case sen que aquel désese conta, creando supostos espazos autónomos libres de relacións capitalistas coa autoproducción, cooperativas, evadindo as redes comerciais convencionais, etc. ata que o sistema colapsase sen necesidade de insurrección nin revolución, sen necesidade de “tomar o poder”, nin de asaltar o Estado.

Por que vemos imposible que a clase obreira implíquese masivamente e de maneira significativa na construción de “espazos socialistas” antes dun proceso revolucionario? Non poden entender os traballadores as ideas socialistas, ou é que están aburguesados? Nada diso. A razón diso é que a clase obreira non é homoxénea, hai capas avanzadas e outras máis atrasadas. A heteroxeneidade da clase maniféstase en diferentes niveis de cultura e de vida, diferentes papeis no proceso produtivo e na sociedade, diferentes tradicións de loita, diferentes graos de asunción da ideoloxía da clase dominante, ademais da influencia da relixión, o embrutecimiento provocado pola explotación capitalista, o medo para caer na miseria, as presións da familia, etc. Nunha época “normal” é inevitable que só unha capa minoritaria de traballadores estea disposta a abrazar ideas revolucionarias ou comunistas. Pero outra máis ampla, necesita de máis experiencias e de grandes acontecementos para romper as súas ilusións no sistema e nas ideas dominantes na sociedade, así como a súa desconfianza cara a un cambio radical de sociedade. Se non comprendemos isto, romperémonos a cabeza ou caeremos na frustración. Hai que ser pacientes cos traballadores, que polo xeral non aprenden a loita de clases nos libros, senón na súa experiencia viva e dura.

Tampouco é certo que a construción destes supostos “espazos socialistas”, antes da revolución, sexa unha precondición para a existencia de partidos comunistas de masas. A historia coñeceu partidos comunistas de masas exitosos sen crear un só “espazo socialista” antes dunha revolución, porque é xustamente unha revolución a que forma o estado de ánimo para emprender esta tarefa, a percepción súbita da forza colectiva do proletariado e das súas tarefas históricas, e a súa disposición para loitar por unha nova sociedade. Mentres tanto, a forza e influencia do partido na etapa anterior á revolución exprésase no seu crecemento, na súa intervención exitosa en todo tipo de conflitos laborais, veciñais, estudantís, etc. a pesar de que “non toquen” as bases sociais das relacións capitalistas.

Sexamos concretos. Nós somos partidarios de que unha empresa ameazada de peche debe ser tomada polos seus traballadores e posta a producir baixo control obreiro. É unha maneira de conxugar a defensa dos medios de vida dos traballadores cunha medida socialista que achegue aos traballadores a necesidade do socialismo. Deixando ao carón a posibilidade dun desaloxo policial, sabemos que ao día seguinte estes traballadores veranse enfrontados ao boicot de toda a clase capitalista: tratarán de negarlles as materias primas, cortarlle a subministración eléctrica, secuestrar as contas da empresa, impedirlles o acceso aos seus provedores e mercados, etc. Como cuestión de supervivencia haberá que apelar á solidariedade de clase e ao apoio da poboación local. Desde logo, tratariamos que esta experiencia estendésese e o seu exemplo fose seguido por traballadores en situación similar. Pero somos conscientes de que, a longo prazo, se esta experiencia quedase illada, as posibilidades de derrota serían moi claras. Mesmo aínda que se mantivese viable, como unha cooperativa de feito, as presións do sistema nunha empresa de tamaño pequeno ou mediano introducirían distorsiones de todo tipo: autoexplotación, endebedamento, tendencias burocráticas, etc.

Este exemplo pódese estender a calquera experiencia de ocupación: vivendas, explotación agrícola, etc.

Devandito o anterior, en absoluto expomos que o Movemento Socialista ou a CMI permanezamos de brazos cruzados á espera da revolución que, mágicamente, construirá o Partido Comunista por si soa. Iso sería unha caricatura da nosa posición. Como están a facer exemplarmente os compañeiros do MS, hai que implicarse no día a día das loitas, axudar a desenvolver a conciencia socialista de mozas e traballadores, construír puntos de apoio nas empresas, barrios e centros de estudo; en suma, desenvolver a organización o máis amplamente posible na tarefa que estamos abocados nestes momentos: construír unha forte organización de cadros comunistas, como antesala de tarefas e desafíos maiores.

A dialéctica da revolución

Desde logo podería ocorrer que se un sector de traballadores chegase á conclusión de ocupar a fábrica e poñela a producir, enfrontándose ao boicot de toda a clase capitalista, o Estado, etc., iso podería significar que esa conciencia xa maduraría en capas moito máis amplas, o que sinalaría a existencia dun estado de ánimo revolucionario xeral. Nese caso, devandito exemplo podería actuar como unha faísca que prendese no resto da clase, precipitando un proceso revolucionario xeral, non territorio a territorio, ou empresa a empresa, de maneira gradual e progresiva, senón súbitamente, como ocorreu nas ocupacións de fábricas en Italia en 1919-1920 ou en Francia en xuño de 1936 e maio de 1968. A propia revolución social que se deu en España en xullo de 1936, coa ocupación das fábricas e a terra, deuse súbitamente, tras derrotar na metade do país o golpe fascista de Franco

Os compañeiros afirman que non cren na insurrección de masas para facer a revolución, pero non foi esa xustamente a experiencia de toda a loita de clases que se libra ata o final, non só da loita proletaria senón a de todas as clases oprimidas ao longo da historia?

Aquí chegamos aos que consideramos a principal debilidade teórica dos compañeiros e que impregna toda a súa concepción: a ausencia dunha visión dialéctica dos procesos, tanto na historia da loita de clases como na revolución. Parece que entenden a estratexia socialista como un proceso evolutivo gradual, progresivo, sen saltos nin contramarchas, sen explosións nin insurreccións populares. Isto aplícano igualmente ao proceso de toma de conciencia do proletariado, que parecen considerar como algo que se desenvolve de maneira gradual e progresiva.

Pero a conciencia, a loita de clases e a natureza non evolucionan así no mundo real.

Expoñamos a cuestión concretamente: Que é unha revolución, se non o feito de que a conciencia de millóns de persoas ponse ao día coas tarefas que demanda a Historia, bruscamente, en 24 horas? Cal é a mecánica que a provoca? A acumulación de cambios cuantitativos ao longo dun período –de ira, frustración, explotación, sufrimento– ata que o motivo máis casual (unha represión policial brutal, o asasinato dun dirixente obreiro ou social, a sanción dunha lei sentida como inxusta, un decreto gobernamental oprobioso, a ocupación dunha fábrica, etc.) actúa como punto focal que concentra o malestar xeral insoportable e transmite unha corrente eléctrica ao conxunto da clase obreira e demais sectores oprimidos da sociedade, poñéndoos en pé súbitamente, con mobilizacións masivas na rúa, dispostos e ávidos de empaparse das solucións máis radicais para cambiar as súas vidas.

Puidemos ver como se desprega esta dinámica en acontecementos recentes, independentemente de que non alcanzasen en todas partes a mesma intensidade revolucionaria. Por exemplo, este verán tivemos o levantamento revolucionario en Sri Lanka onde as masas da poboación tomaron por asalto o palacio presidencial, tras meses de caos polas subidas de prezos e a falta de combustible; en Chile, en 2019, houbo un movemento de masas que puxo contra a parede ao goberno e a todo o statu quo que se iniciou por un asunto aparentemente inocuo, a subida do billete do metro de Santiago. No verán de 2020 tivemos en EEUU o movemento máis masivo na rúa xamais visto neste país, por mor da morte de George Floyd, quen era só unha vítima negra máis nunha larguísima lista de asasinatos policiais racistas; ou tamén en Irán, onde a impunidade unha vez máis da policía da moral, que asasinou á nova estudante Mahsa Amini, provocou un movemento de características revolucionarias sen igual desde a revolución de 1979.

En realidade, unha revolución non é un acontecemento de acto único, senón un proceso que se inicia cun sentimento de rexeitamento instintivo a unha situación insoportable, onde as amplas masas, antes apáticas e apartadas da vida política, saben o que non queren, pero que aínda carecen dunha visión clara do que queren. A función dun partido comunista, que necesaria e inevitablemente entra no proceso agrupando só á minoría avanzada da clase, é ir elevando o nivel de conciencia política das amplas masas, se construíu no período precedente unha sólida e suficiente base de cadros revolucionarios nas empresas, centros de estudo, barrios, movementos sociais, para gañar no período máis curto posible o apoio e a simpatía de masas crecentes de traballadores. Está fóra de discusión, e niso estamos en total acordo cos compañeiros do Movemento Socialista, que devandito partido comunista, para ter éxito, debe converterse nun partido de masas co tamaño e a influencia suficientes para dirixir ao conxunto da clase á toma do poder.1

O proceso de aprendizaxe revolucionaria e comunista das amplas masas non se logrará no período precedente, como un proceso gradual e acumulativo de “espazos socialistas” imposibles de construír e de soster nunha época “normal” de loita de clases, senón durante o proceso revolucionario mesmo, que pode durar semanas, meses ou ata uns poucos anos. Ese será o momento cando xurdirán, xa sexa de maneira espontánea ou estimulados polo propio Partido Comunista, organismos de poder obreiro (Soviet, consellos, comités) como embrións do futuro Estado obreiro onde a masa de traballadores exercerá a democracia obreira, e desafiará o dominio burgués. A función do Partido Comunista, ademais de implicarse e poñerse á cabeza de todas as loitas como explicou Marx no Manifesto Comunista, será difundir e propoñer consignas adecuadas e un programa socialista que conecte coas necesidades das familias obreiras e demais capas oprimidas da sociedade, infundindolles confianza nas súas propias forzas e os obxectivos claros polos que se debe loitar: expropiación dos grandes capitalistas, control obreiro, desarmamento ou disolución dos corpos represivos, todo o poder para a clase obreira, socialismo internacional. O mesmo aparello represivo non poderá permanecer inmune á tormenta revolucionaria que sacuda á sociedade, escindíndose en liñas de clase, coas súas escalafones máis baixos, vinculados á clase obreira, simpatizando cun cambio fundamental na sociedade.

Nunha situación onde a represión só atizará a indignación das masas traballadoras, a ruptura do aparello represivo será o anuncio máis fiel da maduración á que chegaría a conciencia das masas e do momento da toma do poder da maneira que describimos ao principio: non coa “toma do Estado”, senón coa disolución do vello Estado e a formación dun novo a través dos comités e asembleas de traballadores, apoiado pola mobilización activa da clase traballadora na rúa, ocupando os centros de traballo, os edificios públicos e os cuarteis da policía e o exército. É dicir, a través dunha insurrección de masas organizada.

Devandito isto, a diferenza dos sectarios tolos e ultraizquierdistas, nós consideramos a transformación socialista da sociedade como un proceso que pode lograrse de maneira relativamente pacífica debido ao peso social e numérico esmagador da clase traballadora na sociedade e ao seu infinito poder de loita que, no momento decisivo, paralizaría e descompoñería ao aparello represivo do Estado. (Continuará)

1Certo é que neste punto os compañeiros do MS poden argüir diferenzas connosco: eles rexeitan que a clase obreira sexa “dirixida” por un Partido, senón que a clase obreira constitúese como Partido na fase final de loita contra o capitalismo sen que ninguén a dirixa “desde fóra”. Pero este punto, a concepción do partido revolucionario e a súa relación coa clase, abordarémolos nunha próxima entrega desta serie.

<Parte III – Parte I>